Door de huidige crisis rondom covid-19 zien we dat het lokale en kleinschalige weer meer aandacht krijgt. Dit sluit naadloos aan bij de visie van House of Design: ‘Wat we graag willen is dat mensen de waarde leren zien – en gebruik gaan maken van – materialen, maaktechnieken en producten uit hun eigen regio. In kleinere ecosystemen is er meer betrokkenheid vanuit de gemeenschap, wordt er meer samengewerkt en houdt men meer rekening met elkaar. Als er voornamelijk lokaal geproduceerd wordt en men zelf oplossingen vindt voor het afval en restmateriaal, is deze manier van werken ook duurzamer.’
House of Design werkt al enkele jaren met het lokaal waardeketenmodel. Het is een model waarmee we werken aan lokale circulaire productieketens. Deze koppelen we aan de effecten op het milieu en de maatschappij. De waarden die we met het model willen beïnvloeden zijn: aansluiting op de regio, geen afval, biodiversiteit, minder CO2 uitstoot, trots, werkgelegenheid, aansluitend beleid en nieuwe verdienmodellen. Daarbij is het van belang dat de schakels zich zoveel mogelijk binnen een straal van 100 kilometer bevinden waardoor de impact direct betrekking heeft op de regio.
In dit interview vertelt Eileen Blackmore meer over het lokale waardeketenmodel; hoe en waarom het is ontstaan, hoe het verschilt van bestaande modellen en met wie we samenwerken.
Hoe is het lokaal waardeketenmodel ontstaan?
‘Het lokaal waardeketenmodel is het resultaat van verschillende ontmoetingen, samenwerkingen en projecten in de afgelopen jaren. Het zaadje is geplant tijdens een bijeenkomst over Cradle to Cradle (C2C) in 2008. Daar maakte ik kennis met de C2C-principes en ik zag voor me hoe een ontwerper – door het toepassen van C2C in de werkwijze en materiaalkeuze – een rol kan spelen in het verduurzamen van producten. De ontwerper kiest veelal het materiaal waar hij mee wil werken. Het is daarom belangrijk dat ontwerpers de ambassadeurs worden van de duurzame materialen en werkwijzen. Daarbij zag ik voor House of Design een mogelijkheid om hierin de verbindende rol te spelen. Die kans kregen we in 2009 toen Grand Theatre Groningen ons benaderde met de vraag om de foyer opnieuw in te laten richten door een Groninger ontwerper. Het was een mooie gelegenheid om aan een groot publiek te laten zien wat er allemaal mogelijk is met C2C.
‘De samenwerking met Syntens (Ministerie EZ) en de ontmoeting met Han Brezet (TU Delft) zijn ook heel belangrijk geweest voor de ontwikkeling van het lokaal waardeketenmodel. Samen met Syntens heb ik Biobased Design opgezet, met de focus op het fossielvrije, hernieuwbare materiaal en de materiaalketen, dat stond toen nog in de kinderschoenen. Ontwerper en producten van de nieuwe materialen werkten nauw samen. De rol van de maker en het materiaal kwamen meer op de voorgrond te staan. Han Brezet introduceerde mij bij de provincie Friesland en toen is alles in een stroomversnelling geraakt.’
Wat zijn de voordelen van de lokale waardeketen?
‘Vroeger bestond de samenleving uit kleine ecosystemen. Een mooi voorbeeld van zo’n ecosysteem vind ik de visserscultuur in Zoutkamp. Veel inwoners van Zoutkamp zijn van oudsher betrokken bij de visserij en dit verbindt de gemeenschap; de een gaat uit vissen, een ander werkt aan het onderhoud van de schepen of netten en weer anderen houden zich bezig met de verwerking of de verkoop van de garnalen. Omdat efficiency in Europese handelsafspraken in de loop der jaren steeds bepalender is geworden, hebben veel van deze kleine ecosystemen plaats moeten maken voor grootschalige industrieën. Deze zijn kwetsbaar; als er een schakel omvalt is dat schadelijk voor het hele systeem.’
‘In kleinere ecosystemen is er meer betrokkenheid vanuit de gemeenschap, wordt er meer samengewerkt en houdt men meer rekening met elkaar. Omdat er voornamelijk lokaal geproduceerd wordt en men zelf oplossingen vindt voor het afval en restmateriaal, is deze manier van werken ook duurzamer. De gemeenschappen werken onderling weer samen met andere gemeenschappen elders in het land of buitenland.’
‘De lokale waardeketen kan helpen om de (te)grootschaligheid tegen te gaan en regionale en lokale ecosystemen ook op Europees niveau te laten samenwerken. Door productie te verspreiden over verschillende gebieden wordt schaarste voorkomen. Daarnaast krijgen grondstoffen nieuwe toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan de verbouw van wisselteeltgewassen als hennep en vlas. Rondom deze, en andere materialen bouwen we duurzame en circulaire ketens die bijdragen aan de leefomstandigheden in de regio en aan de lokale economie. Hoe en met wie we dat doen vind je op ons projectblog voor Lokale Maakplaats.’
Is het een nieuw model?
‘Deels is het eigenlijk een heel oud model. Vroeger werkten ambachtslieden, de visserij en de landbouw ook nauw samen en had ieder zijn bijdrage in de keten. In het lokaal waardeketenmodel is het uitgangspunt dat de stakeholders een belangrijke rol spelen in het komen tot een kringloopeconomie om zo een langdurige impact op productie én gebruik te bewerkstelligen.’
‘De lokale waardeketen is ontstaan vanuit de waardeketen, de value chain ontwikkeld door Michael Porter. Deze is vooral gericht op de bedrijfsvoering. Daar hebben wij de elementen ‘lokaal’, ‘kennis & educatie’ en ‘producteinde’ aan toegevoegd. En in de keten een plek gemaakt voor de maatschappij en de overheid. Overheden zijn nauw betrokken in het proces, zij bepalen aanbestedingsregels en spelen daarom een belangrijke rol in het stimuleren van een circulaire economie. Door lokale productie en gebruik van regionale grondstoffen als eis toe te voegen in deze regels, worden ondernemers in de regio aangemoedigd meer circulair te handelen. Daarnaast speelt de overheid als launching customer een voorbeeldrol.’
‘Tevens hebben we de rol van de ontwerper uitvergroot om duurzaamheid zichtbaar, tastbaar én aansprekend te maken met lokale elementen om verbinding met de regio te versterken waardoor mensen er trots op worden. Ook is er veel ruimte voor verbindingen en samenwerkingen tussen belanghebbenden die in eerste instantie niet zo voor de hand liggen. Daarnaast verbindt House of Design maatschappelijke waarden aan de keten waarin duurzaamheid, werkgelegenheid, leefbaarheid en de creatieve ontwerpkracht belangrijke pijlers zijn. Met deze toevoegingen onderscheidt het zich van andere modellen.’
Kun je projecten noemen waarbij het model is toegepast?
‘Ja, er zijn al enkele voorbeelden. We passen het toe bij het project Lokale Maakplaats. Een initiatief van House of Design om een lokale circulaire maakindustrie op te zetten rondom hernieuwbare grondstoffen in het Waddengebied. In Groningen werken we aan de vormgeving van de Circulariteitshub. De gemeente kwam met de vraag hoe ze beleid konden maken met behulp van de waardeketen. En op Europees gebied speelt Craft your future, met educatie als vertrekpunt, gekoppeld aan ambachten en de lokale context, waarbij we ook de keten betrekken.’
Hoe wordt er op het model gereageerd?
‘Een beleidsmedewerker van de gemeente Hogeland merkte op dat het model zoveel segmenten van een gemeenschap raakt; economisch, innovatief, participatie en kennis: ‘Het is een aansprekend en sympathiek model’. Ontwerper Gerard de Hoop vertelde dat hij het als ontwerper bijzonder vindt om deel uit te maken van een groter geheel, daar een van de schakels in te zijn, in plaats van in zijn eentje ontwerpen te maken. Boeren zeggen dat ze geïnteresseerd zijn geraakt om naast hun gebruikelijke gewassen, ook andere gewassen te gaan telen als grondstof voor producten. Vanuit logistiek en productie komen reacties als ‘we kunnen in onze eigen regio blijven wonen en het biedt statushouders kansen’. De Graanrepubliek in Bad Nieuweschans noemt de herwaardering van graan en de mogelijkheid om lokale grondstoffen op een andere manier toe te passen.’
‘In eerste instantie vonden veel mensen mijn ideeën abstract. Wethouder Paul de Rook vatte onze rol als voorloper als volgt samen: ‘jij merkt op wat nodig is, ontwikkelt een klein project, laat zien waar wij behoefte aan hebben, wij gaan middelen beschikbaar stellen, en op het moment dat wij deze beschikbaar hebben ben jij al weer verder’. Nu de concepten en projecten in de vorm van de lokale waardeketen zijn gegoten zijn de toepassingsmogelijkheden duidelijk en gaan tot de verbeelding spreken. Mijn visie heeft daardoor meer structuur en draagvlak gekregen. De lokale waardeketen is een model geworden dat uitnodigt om mee te denken en mee te doen.’
Met wie werk je samen?
‘Op dit moment zijn het vooral overheden en scholen, bijvoorbeeld gemeente Het Hogeland en gemeente Groningen, de Hanzehogeschool, het Hogeland College en het Friesland College. Maar ook het bedrijf Hooghoudt en initiatieven zoals de Holm in Den Andel en Sport4Connect in Delfzijl. Diverse scholen willen hun lessen op het lokaal waardeketenmodel aan laten sluiten.’
Interesse?
Ben je ook geïnteresseerd in het lokaal waardeketenmodel of de projecten waarbij we het model toepassen?
Neem dan contact op met Eileen Blackmore via mail: eileen@houseofdesign.nl.
>> extra context:
Tegenwoordig zijn er verschillende benaderingen waarin duurzaamheid de basis vormt: Cradle to Cradle waarin het principe staat dat afval gelijk is aan voedsel; in het model Blue Economy is het uitgangspunt dat er gesloten ecosystemen zijn waarin alles met elkaar in verband staat; in de Performance Economy is het systeem zo dat de producent eigenaar blijft en de gebruiker alleen voor het gebruik betaalt; in de Circular Economy staat het model voor een kringloopeconomie waarin geen eindige grondstofvoorraden worden uitgeput en reststoffen volledig opnieuw worden gebruikt. In het lokaal waardeketenmodel is het uitgangspunt dat de stakeholders een belangrijke rol spelen in het komen tot een kringloopeconomie om een langdurige impact op productie én gebruik in de regio te bewerkstelligen.
<<
Foto: Janna Bathoorn.